Duże znaczenie dla efektywności sztucznego tarła ma lokalizacja wylęgarni. Znaczna odległość od miejsca, w którym łowi się tarlaki, stwarza konieczność dokonywania wycieru w warunkach polowych i następnie transportowania pozyskanego materiału. Leopold i Pescheck (1958) wykazali, że najmniejsze straty występują przy oddzielnym przewożeniu ikry i mlecza, które przez długi czas nie zatracają żywotności pod warunkiem przetrzymywania ich w niskiej temperaturze (około 0°C). Natomiast ikra zmieszana z mleczem, lecz jeszcze nie zapłodniona, gorzej znosi transport niż zapłodniona i przewożona w wodzie. W drugim przypadku trzeba jednak przestrzegać niezbędnych środków ostrożności. Jeśli wylęgarnia znajduje się w pobliżu, należy ikrę przewieźć zaraz po napęcznieniu, nie przetrzymując jej w przeładowanych naczyniach, gdzie narażona jest na uduszenie wskutek niedostatku tlenu. Transport i wszelkie manipulacje z nim związane wskazane jest zakończyć w ciągu około 3 godzin od zapłodnienia, gdyż później wzmaga się wrażliwość ikry na wstrząsy (Gottwald, 1958). Długotrwały transport wymaga stosowania skrzynek izotermicznych wyściełanych materiałem izolacyjnym. Zapłodnioną ikrę układa się w nich na drewnianych ramkach i owija serwetkami z gazy. Skrzynki, zwilżane w czasie podróży i zaopatrzone w lód utrzymujący temperaturę w granicach 8°C, umożliwiają uniknięcie strat w czasie kilkunastogodzinnego przewozu (Genina, Martinson, Redikson, 1958).
Dalszy rozwój jaj odbywa się w aparatach wylęgowych. Przedtem należy sprawdzić skuteczność zapłodnienia za pomocą płynu Hofera, zawierającego:
3 części 0,5 % kwasu chromowego,
4 części 10% kwasu azotowego,
30 części 96% alkoholu etylowego.
Powoduje on szybkie zmętnienie jaj niezapłodnionych i śniętych, które w inny sposób trudno odróżnić od ziarn rozwijających się prawidłowo.
Przy inkubacji jaj szczupaka używa się obecnie słojów zapewniających stały przepływ wody w kierunku pionowym od dołu ku górze. Zaletą ich jest utrzymywanie ikry w strumieniu wywołującym nieustanny ruch jaj, co zapobiega zbrylaniu i ułatwia dobre natlenienie każdego ziarna. Znane są rozmaite rozwiązania konstrukcyjne, spośród których najbardziej rozpowszechniony w Polsce jest typ reprezentowany przez aparat Weissa.
Rysunek górny. Aparaty Weissa w wylęgarni Ośrodka Zarybieniowego w Barnówku (fot. C. Nagięć).
Rysunek dolny. Sposoby umieszczania ikry w aparacie Weissa: A — nieprawidłowy, B — prawidłowy z podkładką gumową (wg Gottwalda).
Ikrę zapłodnioną umieszcza się ostrożnie w aparacie już wypełnionym wodą. Rożniakowski (1957) i Einsele (1958) osiągnęli doskonałe rezultaty, gdy umieściwszy najpierw w słoju ikrę zmieszaną z mleczem „na sucho”, doprowadzali do zapłodnienia dopiero po otwarciu dopływu wody. Metoda ta pozwala uniknąć wielu zabiegów szkodzących ikrze i pochłaniających dużo czasu, ponieważ „odklejanie” i pęcznienie następuje samoczynnie w toku normalnej pracy aparatu.
Ilość ikry umieszczonej w słoju nie powinna przekraczać połowy jego objętości (2 litry ikry w aparacie o pojemności 5—6 litrów). Przepływ wody, utrzymywany w granicach 4—5 litrów na minutę, można zwiększyć w pierwszej fazie inkubacji do 6, a nawet 7 litrów, aż zanikną ostatnie objawy sklejania się jaj. W tym czasie należy także co pewien czas mieszać ikrę piórem.
O pomyślnym przebiegu inkubacji decyduje jakość wody zasilającej aparaty, zwłaszcza zaś jej temperatura i natlenienie. O ile krótkotrwałe oddziaływanie temperatur skrajnych nie stwarza poważnego niebezpieczeństwa, o tyle przedłużający się spadek poniżej 7°C lub wzrost powyżej 15° może wywołać fatalne skutki. Szczególną groźbę stanowią nocne przymrozki. Ich skutkom, można przeciwdziałać albo przez elektryczne podgrzewanie wody (Lohr, 1942), albo przez tzw. recyrkulację, polegającą na odcięciu głównego dopływu i stworzeniu wewnętrznego obiegu za pomocą przepompowywania wody, która już przeszła przez aparaty (Hiner, 1961). Jeśli na przeszkodzie stoi brak odpowiednich środków technicznych, a sytuacja atmosferyczna sprawia, że temperatura wody nie może przekroczyć 7°C, wskazane jest odwlekać termin tarła przez dłuższe przetrzymywanie tarlaków w sadzach. Za najkorzystniejszą uważa się temperaturę 10—12°C. Wzrostowi jej ponad 15°C należy zapobiegać przez położenie na filtrach lodu. Celem filtrowania wody zasilającej wylęgarnię jest niedopuszczenie do zamulenia ikry, która wtedy silniej się zbryla, a także samych aparatów — ze względu na możliwość zablokowania przepływu. W wodzie filtrowanej znajduje się mniej zawiesin zawierających szkodliwe substancje.
Wykres. Zapotrzebowanie tlenowe ikry szczupaka w różnych stadiach rozwoju (wg Lindrotha).
Zapotrzebowanie na tlen wzrasta w miarę postępującego rozwoju zarodkowego i jednocześnie ulega skróceniu okres, w ciągu którego zarodki znoszą bez szkody krytyczne spadki jego zawartości w wodzie (tabela).
TABELA. Dopuszczalne okresy przetrzymywania rozwijającej się ikry szczupaka w wodzie o krytycznym nasyceniu tlenem przy temperaturze 15°C (według Gottwalda, 1960)
| Stopień rozwoju w stopniodniach | Dopuszczalny okres przetrzymywania ikry w warunkach deficytu tlenowego w min. |
| 0 | 60 |
| 25 | 15 |
| 50 | 10 |
| 70 | 5 |
| 100 | 2 |
Deficyty tlenowe mogą powstać podczas awarii urządzeń zasilających, gdy nastąpi zablokowanie przepływu. To i też przez całą dobę trzeba kontrolować aparaty. Zabiegiem wymagającym stałego powtarzania jest usuwanie gumowym wężykiem martwych jaj, wypływających ku powierzchni wody w słoju. Są one źródłem zakażenia ikry pleśniawką, która stanowi plagę wielu wylęgarni, zwłaszcza w okresie inkubowania jaj szczupaka, kiedy temperatura wody jest wyższa niż jesienią i zimą. Można jednak uniknąć pracochłonnego przebierania ikry, gdy stosuje się kąpiele odkażające. Do zwalczania pleśni najlepiej nadaje się błękit metylenowy — substancja mniej szkodliwa dla rozwijających się zarodków, a także dla obsługi zakładu, niż powszechnie dotąd stosowana zieleń malachitowa. Gottwald (1966) zaleca kąpiel profilaktyczną zaraz po umieszczeniu ikry w aparatach, w roztworze o stężeniu 1 : 200 000. Gdy przepływ wody wynosi 3,5—4 l/min., wystarcza kąpiel 15-minutowa. Równomierny dopływ roztworu do wszystkich aparatów zapewnia butla z syfonem Mariotte’a (Gottwald, 1956); ilość środka odkażającego potrzebnego do przygotowania kąpieli można obliczyć za pomocą następującego wzoru:
X = (a · n · t) / S
gdzie: X — ilość środka odkażającego, w kg, a — przepływ wody, w l/min., t — przewidywany czas kąpieli, n — liczba aparatów, S — przygotowywane stężenie.
