Długowieczność i rozmiary rzekomo osiągane przez szczupaki były, podobnie jak ich żarłoczność, przedmiotem wielu zabarwionych fantazją domysłów. Największą popularność zyskała sobie pochodząca z szesnastego wieku i powtarzana później w rozmaitych wersjach opowieść o „cesarskim” olbrzymie, którego długość miała sięgać 6 m, a ciężar 250 kg. Znaleziono przy nim miedziany pierścień z inskrypcją głoszącą, że do jednego z jezior Wirtembergii wpuścił go osobiście Fryderyk II w roku 1230, na 267 lat przed powtórnym złowieniem. Wiarygodność zdarzenia stwierdzał przechowywany w katedrze mannheimskiej szkielet potwora. Dopiero z początkiem XX wieku dokładniejsze badania wykazały, że owa osobliwość zawiera większą liczbę kręgów niż przysługuje jednemu szczupakowi i jest dziełem umiejętnego montażu osteologicznego.
Zachowując rozsądne proporcje, trzeba jednak szczupaka zaliczyć do naszych największych ryb słodkowodnych. Określenie granicy wieku i wielkości nie jest dziś możliwe, gdyż intensywne połowy praktycznie wykluczają szansę przetrwania do momentu naturalnej śmierci. Kilkunasto kilogramowe okazy nie należą w naszych jeziorach — zwłaszcza wielkich — do rzadkości.
W 1962 roku złowiono w jeziorze Pluszne na Mazurach osobnika mierzącego 125 cm i ważącego 24,6 kg (Korzynek, 1962). Starsze źródła podnoszą maksymalny ciężar do 30—35 kg (Walther, 1921), co z pewną ostrożnością można uznać za górną granicę prawdopodobieństwa.
Wiek szczupaków odczytuje się z łusek lub kości wieczka skrzelowego. Co roku, w związku z sezonowymi zmianami fizjologicznego stanu organizmu, powstają na łuskach dwie strefy o zróżnicowanej strukturze drobnych, koncentrycznie biegnących wypiętrzeń zwanych sklerytami. W okresie intensywnego wzrostu ryby układają się nieco dalej od siebie, natomiast przy zahamowanym wzroście, zimą i wczesną wiosną, zagęszczają się tworząc ciemniejsze pasma. Poza strefą zagęszczonych sklerytów, na jej krawędzi, leży wyraźnie na ogół wyodrębniony pierścień roczny (rysunek—A), który u szczupaków z jezior naszego regionu geograficznego zawiązuje się w kwietniu (Ciepielowski, 1970) lub w maju (Załachowski, 1965). Coroczne powstawanie pierścienia potwierdziły eksperymenty ze znakowaniem (Frost, Kipling, 1959; Anwand, 1969).
Rysunek. Łuski szczupaków: A — w wieku 2+, B — w wieku 1+ z pierścieniem narybkowym (fot. C. Nagięć).
Prawidłowe odczytanie wieku może być jednak utrudnione, gdyż nagłe zmiany warunków środowiskowych komplikują niekiedy strukturę łuski wskutek wytwarzania się pierścieni dodatkowych. Najczęściej spotykany jest tzw. pierścień narybkowy, widoczny u niektórych szczupaków na krawędzi ciemnego pola sklerytów ścieśnionych wokół centrum (rysunek—B). Może on powstać jesienią pierwszego roku życia, jeżeli dopiero wtedy młody drapieżnik zacznie odżywiać się rybami i ta zmiana pokarmu spowoduje znaczne przyspieszenie wzrostu. Inne pierścienie dodatkowe zwykle odróżnia się od rocznych po tym, że nie biegną dokoła całej łuski. U dużych osobników przyrosty roczne znacznie się zmniejszają, co utrudnia rozróżnienie blisko siebie leżących pierścieni. Frost i Kipling (1959) zalecają wtedy posługiwać się kośćmi wieczka skrzelowego, na których wąskie paski ciemniejszej substancji odpowiadają pierścieniom rocznym łusek. W wielu jeziorach wyrazistość rysunku łych kości nie jest jednak wystarczająca.
Współzależność wzrostu ryby i łuski lub kości wieczka skrzelowego umożliwia nie tylko określenie wieku, lecz także wsteczne obliczenie szybkości przyrastania w kolejnych latach życia; można to zrobić według następującego wzoru:
ln = (L · rn) / R
gdzie: ln — długość ryby w dowolnym roku, rn — odległość między centrum a odpowiadającym pierścieniem rocznym, L — długość ryby w chwili jej złowienia, R — całkowity promień łuski lub kości.
