Rozwój zarodkowy szczupaka
Przy zetknięciu się z wodą jajo szczupaka ulega przeobrażeniom, które sprawiają, że już po upływie 0,5—2 minut nie może być zapłodnione. Jedyną drogę dla plemnika przenikającego do wnętrza stanowi wąski kanalik przebijający błonę jajową w miejscu, gdzie na jej powierzchni znajduje się okienko — tzw. mikropyle (rys. 17).
Rys. 17. Mikropyle jaja szczupaka; schemat przekroju poprzecznego (wg Lindrotha)
Gdy okolica okienka zostanie zwilżona, ścianki kanalika szybko się zaciskają. Drugim czynnikiem ograniczającym czas zapłodnienia jest okres aktywności plemnika, który przedostaje się przez kanalik z pomocą wici służącej za narząd ruchu. Według Lindrotha (1946), plemniki zachowują zdolność pływania mniej więcej przez 1 minutę w temperaturze 15° i około 2 minuty w temperaturze 5°.
Opis następujących po wniknięciu plemnika faz rozwojowych jaja podają Lindroth (1946), Gihr (1957) oraz Chicewicz i Mańkowska (1970). Błona jajowa, dotychczas przylegająca do żółtka, wskutek kontaktu z wodą rozpręża się i między nią a zachowującą początkowy rozmiar kulą żółtkową powstaje przestrzeń o przekroju 0,1—0,2 mm wypełniona płynem periwitelarnym. Powoduje to zwiększenie objętości jaja o 25—40%. W czasie pęcznienia kuleczki tłuszczu gromadzą się przy jednym z biegunów kuli żółtkowej (biegun animalny).
Możliwość przedstawienia rozwoju zarodkowego szczupaka w formie ilustracji fotograficznej zawdzięcza autor uprzejmości inż. Celestyna Nagięcia, który zgodził się udostępnić dotychczas nie publikowane zdjęcia (rys. 18 i 21), stanowiące fragment materiałów do przygotowywanej pracy magisterskiej.
Po upływie godziny od zapłodnienia (w temperaturze 10°) proces pęcznienia kończy się i przy tym samym biegunie następuje koncentracja plazmy zarodkowej, formującej widoczne ma rysunku 18—A wzniesienie w kształcie czapeczki (blastodysk). Jest to stadium poprzedzające pionowe podziały tarczki plazmatycznej na dwie (rys. 18—B), cztery (rys. 18—C), a następnie osiem i szesnaście komórek (blasitomerów).
Dalsze, już mniej regularne podziały dokonują się w płaszczyznach pianowej i horyzontalnej, a efektem ich jest ukształtowanie blastuli wielko komórkowej (rys. 18—D), później zaś drobnokomórkowej, która kształtem przypomina wcześniejsze stadium czapeczki plazmatycznej. Tak wytworzony materiał komórkowy (blastoderma) zaczyna obejmować coraz większą powierzchnię kuli żółtkowej (proces epibolii). Wzdłuż krawędzi blasltodermy zaznacza się zgrubienie w postaci tzw. pierścienia brzeżnego (rys. 18—E), z którego później uformuje się ciało zarodka.
W końcowej fazie obrastania (epibolii) reszta wolnego żółtka wystaje spod blastodermy w postaci charakterystycznego czopa (rys. 18—F), zanikającego później w stadium zamknięcia się blastoporu.
Zanim to nastąpi, podłużny kształt zarodka rysuje się już wyraźnie na powierzchni kuli żółtkowej (rys. 18—G).
Niektóre etapy formowania się narządów organizmu przedstawiono na rysunku 19.
Rys. 19. Formowanie się narządów ciała zarodka szczupaka: 1 — błona jajowa, 2 — przestrzeń okołożółtkowa, 3 — płytka nerwowa z zawiązkami pęcherzyków mózgowych, 4 — żółtko, 5 — brzeg zarodka, 6 — praczłony (somity), 7— niezróżnicowane komórki pierścienia zarodkowego, 8, 9, 10 — pęcherzyki mózgowe, 11 — zawiązek oka, 12 — pęcherzyk oczny, 13 — zawiązek linii bocznej, 14 —• jamka węchowa, 15 — szyszynka, 16 — soczewka, 17 — móżdżek, 18 — rdzeń przedłużony, 19 — pęcherzyk słuchowy, 20 — zawiązek płetwy piersiowej, 21 — zawiązki narządu przylgowego, 22 —cewka sercowa, 23 — zawiązek odbytu (wg Gihr).
