Rozwój larwalny szczupaków

Okres larwalny jest znikomym fragmentem całego życia szczupaka. W ciągu zaledwie jednego miesiąca następują jednak niezwykle intensywne przemiany strukturalne i biologiczne, prowadzące do ukształtowania organizmu, podobnego pod względem budowy i trybu zachowania się do form dorosłych. Larwa wydostająca się z jaja (rys. 23—A) w niczym nie przypomina jeszcze takiej formy.

Rys. 23. Rozwój larwalny szczupaka — opis w tekście (wg Gihr)

Nie ma otworu gębowego ani odbytowego, brak u niej aparatu skrzelowego i płetw. Grzbietową i brzuszną część ciała obiega jednolity, przezroczysty fałd skórny, będący prymitywnym narządem ruchu. Głowa, nachylona pod kątem ok. 80° względem podłużnej osi ciała, przylega do wielkiego woreczka żółtkowego, który w tym czasie nie tylko stanowi jedyne źródło pokarmu, ale — wobec braku skrzel — pośredniczy również w procesie oddychania. W ściance woreczka widoczna jest najpierw szeroka zatoka żylna, rozdzielająca się później w sieć drobniejszych naczyń krwionośnych (rys. 24), poprzez które następuje wymiana gazów między organizmem larwy a wodą opłukującą woreczek.

Rys. 24. Naczynia oddechowe na woreczku żółtkowym larwy szczupaka: A — zatoka żylna (1 dzień po wylęgu), B — sieć naczyń żylnych (3 dni po wylęgu) (wg Zięby).

Bardzo istotną rolę w pierwszej fazie rozwoju odgrywają gruczoły usytuowane poniżej oczu, wydzielające kleistą substancję. Młode larwy nie potrafią dłużej utrzymywać się w toni wodnej i po wykluciu się z jaja szybko opadają na liście wyściełające dno. Do zmiany stanowiska zmusza je konieczność poszukiwania miejsc o wyższej koncentracji tlenu. Energicznymi, pozornie nieskoordynowanymi wygięciami tułowia wzbijają się w górę i za pomocą wspomnianych narządów czepnych przyklejają się do roślin, gałązek lub innych zatopionych przedmiotów. Dążąc co jakiś czas do ponownej zmiany stanowiska, zdolne są przemieszczać się w obrębie bardzo ograniczonych odcinków przestrzeni, a nie znalazłszy dogodnego miejsca przyczepu opadają, by po krótkim odpoczynku znów poderwać się ku górze.

Taki typ zachowania się charakteryzuje pierwszą fazę rozwoju, która trwa 4—5 dni w temperaturze 15—17° (Lindroth, 1946), a w niższej może ciągnąć się 7—8 dni (Szamardina, 1957). W tym czasie głowa przyjmuje położenie osiowe, kształtuje się jamka gębowa, szczęka dolna zaczyna przesuwać się ku przodowi, a w miejscach, gdzie powstaną płetwy nieparzyste, można dostrzec zagęszczone zgrupowania komórek (rys. 23—B—D). Długość ciała zwiększa się przeciętnie z 7 do 10 mm.

Przejściu od fazy przyklejania w fazę swobodnego pływania towarzyszą następne ważne przeobrażenia. Jamka gębowa i otwory skrzelowe uzyskują kontakt z otoczeniem. Sieć naczyń krwionośnych na woreczku żółtkowym zanika, a funkcję oddechową przejmują skrzela. Z chwilą otwarcia się światła przełyku i otworu odbytowego przewód pokarmowy uzyskuje drożność na całej długości. Następuje teraz moment napełnienia pęcherza pławnego powietrzem pobieranym najczęściej bezpośrednio z powierzchni wody. Wysiłek towarzyszący pokonaniu oporu napięcia powierzchniowego, a także przeciskaniu banie-czek gazu przez przewód łączący przełyk z pęcherzem powoduje, że czynność ta jest podejmowana kilkakrotnie i przerywana okresami wypoczynku, w czasie których larwa opada na dno (Gihr, 1957). Napełniony pęcherz pławny pozwala larwom przezwyciężyć własny ciężar na tyle, że mogą już bez trudu unosić się w wodzie. Trzymają się w warstwie przypowierzchniowej zachowując poziome położenie ciała dzięki ruchom wykonywanym zaczątkami płetw piersiowych. Spłoszone silnym falowaniem wody, uciekają w kierunku dna. Stopniowo zanikają nieprzydatne już narządy do przyczepiania. Wkrótce po napełnieniu pęcherza pławnego larwy zaczynają odżywiać się pokarmem chwytanym z zewnątrz, mimo że zapas żółtka nie został jeszcze wyczerpany.