Liczbę ziarn ikry wytwarzaną w jajnikach jednej samicy w ciągu jednego roku określa się jako tak zwaną płodność osobniczą (absolutną). Nie jest ona stała i u poszczególnych ryb sięgać może od kilku tysięcy do ponad 200 tysięcy sztuk, w zależności od rozmiarów ciała, z którymi zwiększa się w sposób przedstawiony na rysunku 14.
Rys. 14. Zależność płodności osobniczej szczupaka od długości (1) i od ciężaru (2) ciała (wg Terleckiego).
Podobnie jak przy osiąganiu dojrzałości płciowej, tak i tutaj zaznacza się pośredni wpływ warunków środowiskowych jako czynnika regulującego wartość potencjału rozrodczego. Układ zależności: korzystne warunki — szybszy wzrost rozmiarów ciała — szybszy wzrost płodności osobniczej, sprzyja wytwarzaniu większej ilości ikry przez populację i stanowi jeszcze jedno ogniwo biologicznego mechanizmu, który może prowadzić do zwiększenia liczebności tam, gdzie istnieje możliwość wykorzystania rezerw pokarmowych i przestrzennych. Trudniej natomiast byłoby wyjaśnić przyczyny zróżnicowania płodności osobniczej szczupaków mających tę samą wielkość, a pochodzących z rozmaitych rejonów i wód (tab. 5).
TABELA 5. Średnia płodność osobnicza szczupaka z różnych zbiorników (w tys. jaj)
Wskazuje ono, że poza rozmiarami ryb istnieją jeszcze inne czynniki regulujące coroczną produkcję ikry. Popowa (1965) zwraca uwagę na bezpośredni wpływ warunków środowiskowych w sezonie poprzedzającym tarło. Niska temperatura i wysoki poziom wody w delcie Wołgi, niekorzystnie oddziałując na żerowanie szczupaków zimą, przyczyniały się do pogorszenia kondycji, obniżenia zapasów tłuszczu w ciele, zmniejszenia wielkości i liczby jaj wytwarzanych przez samice (tab. 6).
TABELA 6. Płodność osobnicza szczupaków z delty Wołgi w latach 1956 i 1957 (według Popowej, 1965).
Każde tarło poprzedzane jest corocznie powtarzającym się cyklem dojrzewania komórek płciowych. Według Krupauera i Pekafa (1965) cykl rozpoczyna się okresem przygotowawczym, który trwa mniej więcej od połowy maja do połowy lipca. W jajnikach następuje w tym czasie intensywne mnożenie się zaczątkowych komórek żeńskich (oogonii), strukturalnie mało jeszcze różniących się od męskich spermatoganii. Niektóre oogonie rosnąc osiągają stadium komórki dalej zaawansowanej w rozwoju (oocyt) i stają się widoczne nieuzbrojonym okiem. Fazie tej odpowiada II i częściowo III stadium dojrzałości gonad według skali Maiera. W sierpniu i wrześniu oogonie masowo przekształcają się w oocyty. Pojawiające się wtedy ziarenka żółtka nadają im złotawe zabarwienie. Jest to okres „małego wzrostu” — III stadium w skali Maiera. Od października do kwietnia następuje okres „dużego wzrostu” oocytów, połączony z intensywnym odkładaniem się żółtka. Jaja przechodzą kolejno IV i V stadia iskali Maiera i w VI osiągają najwyższy stopień dojrzałości, przy którym mogą być wydalane z jajników. Dojrzewaniu towarzyszy stopniowy wzrost ciężaru gonad, dzięki czemu można — posługując się wskaźnikiem określającym ich procentowy udział w ciężarze całej ryby — prześledzić przebieg tego procesu w cyklu rocznym (rys. 15).
Rys. 15. Roczny cykl dojrzewania gonad szczupaków w zbiorniku zaporowym Lipno (wg Krupauera i Pekara).
U samic wskaźnik wzrasta aż do momentu tarła, u samców natomiast ustala się już w miesiącach zimowych na poziomie zbliżonym do ostatecznego.
Cała ikra w obydwu jajnikach dojrzewa prawie równocześnie. Carbine (1944) notuje obok jaj dojrzałych znaczną liczbę drobnych komórek o średnicy 0,4 mm, które nie zostają wydalone i po tarle ulegają resorbcji. W szczytowym stadium dojrzałości ikra zabarwiona jest na kolor żółtawozłoty w różnych odcieniach. Jaja mają kształt elipsoidalny, przy czym mniejsza średnica wynosi przeciętnie 2,5 mm, a większa około 2,8 mm. Różnice wielkości jaj w tylnej, środkowej i przedniej partii jajników są minimalne, natomiast ich średnica zwiększa się na ogół z wiekiem samic.
Ostatnim etapem każdego z powtarzających się corocznie cyklów dojrzewania jest akt złożenia i zapłodnienia ikry w czasie tarła. U szczupaków okres ten należy do najbardziej krytycznych z punktu widzenia ostatecznego rezultatu rozrodu. Zarówno pora, jak i miejsce, w którym tarło się odbywa, stwarzają niebezpieczeństwo bezpośredniego oddziaływania zmiennych czynników środowiskowych, co przy wrażliwości samych tarlaków, a w dalszej kolejności także rozwijających się zarodków i larw, może przy niekorzystnym układzie warunków doprowadzić do znacznego ograniczenia liczby potomstwa.
Szczupak przystępuje do rozrodu najwcześniej ze wszystkich ryb odbywających tarło w okresie wiosennym. Dojrzałe osobniki gromadzą się w pobliżu tarlisk zaraz po uwolnieniu brzegów zbiornika od lodu. W naszych warunkach klimatycznych następuje to zazwyczaj między połową marca a połową kwietnia. Miejscem tarła są przede wszystkim płycizny położone bądź w strefie litoralowej zbiorników, bądź poza ich obrębem, na okresowych zalewiskach, które tworzą się wiosną przy podwyższonym poziomie wody. Często, w poszukiwaniu takich zalewisk, tarlaki wpływają do rzeczek, rowów melioracyjnych, wszelkich dopływów i odpływów kontaktujących się z jeziorem. Tarliska przybrzeżne muszą spełniać przynajmniej dwa warunki. Jeden wiąże się z sytuacją termiczną, która na płytkiej wodzie ulega, zmianom w ciągu bardzo krótkich okresów — zależnie od pogody i pory dnia. Wielu badaczy stwierdza, że wyzwolenie aktu tarła i zwiększenie jego intensywności związane jest z podwyższeniem temperatury wody z 7 do 12, a nawet 18°C, co we wczesnym okresie wiosennym następuje jedynie w miejscach zacisznych, nasłonecznionych, osłoniętych od wiatru d falowania. Toteż w obrębie litoralu szczupaki wybierają rejony odizolowane od plosa pasem oczeretów lub zwałami ściętych trzcin.
Drugim nieodzownym warunkiem jest obecność odpowiedniego substratu, czyli podkładu, na którym zostanie złożona ikra. Najczęściej rolę podłoża pełnią turzyce, dywany zalanej trawy oraz wyściełające dno ubiegłoroczne liście trzcin, tataraku i olchy. W wielkich jeziorach ikrę szczupaków znajdowano także w obrębie pełnego plosa na pokrytych moczarką kanadyjską wzniesieniach podwodnych o głębokości 3—7 m (Wilkońska, Żuromska, 1967). Wskutek dłuższego nagrzewania się głębokich wód termin rozpoczęcia i zakończenia rozrodu w tych miejscach jest przesunięty prawie o miesiąc później. Na podstawie dokonywanych tam połowów mierożami (Korzynek, 1956 i 1962) przypuszcza się, że tarliska śród jeziorne nawiedzane są przez większe osobniki, lecz dokładniejszych informacji o samym przebiegu tarła dotychczas nie ma.
