ROLA SZCZUPAKA W ZAGOSPODAROWANYCH ZBIORNIKACH WODNYCH
Celem, jaki stawia przed sobą racjonalna gospodarka rybacka na obszarze wód śródlądowych, jest możliwie maksymalne wykorzystanie struktury środowiskowej każdego zbiornika dla osiągnięcia jak najkorzystniejszych efektów połowowych. Dokonuje się tego przede wszystkim poprzez świadome regulowanie gatunkowego składu pogłowia ryb. Gatunki, które w wyniku naturalnych procesów biologicznych wytworzyły zespół typowy dla zbiornika, nie przedstawiają takiej samej wartości gospodarczej. Jakość otrzymywanego produktu spożywczego stanowi tylko jeden z elementów, które przy ocenie ich przydatności należy brać pod uwagę. Z punktu widzenia efektywności produkcji rybackiej ważna jest zdolność sprawnego przetwarzania naturalnego pokarmu na masę ciała, co znajduje wyraz w wysokich wskaźnikach wzrostu. Naczelną zasadą gospodarowania zasobami ryb jest zatem popieranie gatunków szybko rosnących przez stosowanie zabiegów zmierzających do podniesienia ich liczebności: okresową i terytorialną ochronę rozrodu, zarybianie materiałem podchowanym w warunkach sztucznych, ustalanie właściwego wymiaru gospodarczego. Jednocześnie dąży się do eliminowania gatunków niepożądanych ze względu na małą wartość konsumpcyjną i wolny wzrost, ponieważ mogą one zagrażać cennym składnikom rybostanu konkurencją pokarmową. Na zasadzie pewnego podobieństwa sytuacji spotykanych przy uprawach roślin, przyjęła się dla tych gatunków potoczna nazwa „chwast rybny”.
Drugim — obok konkurencji pokarmowej — ważnym czynnikiem naturalnym, który kształtuje skład rybostanu, jest drapieżnictwo. Przy wyborze kierunku zagospodarowania zbiornika prawidłowa ocena roli przypadającej gatunkom drapieżnym ma szczególnie duże znaczenie. W zróżnicowanych warunkach środowiskowych, wobec urozmaiconego pogłowia innych ryb, oddziaływanie drapieżnika może zawierać elementy zarówno negatywne, jak i pozytywne. Jedne i drugie wynikają z powiązań międzygatunkowych w obrębie określonych środowisk; rozeznanie lich musi się opierać na dokładnej znajomości cech biologicznych wszystkich gatunków ryb zasiedlających zbiornik.
Przytoczone wyżej i najogólniej sformułowane zasady eksploatacji zasobów rybnych wód śródlądowych powinny być w całości uwzględniane przy ocenie gospodarczej przydatności szczupaka. Wysokie walory smakowe jego mięsa i znaczne rozmiary ciała kwalifikują go do grupy tzw. wyboru, obejmującej gatunki najcenniejsze z punktu widzenia konsumenta. Ponadto szczupak wyróżnia się bardzo korzystnymi wskaźnikami wzrostu, dzięki którym okres poprzedzający wejście każdego nowego pokolenia w skład połowów ulega znacznemu skróceniu.
Pierwsze zastrzeżenie, jakie może wysunąć hodowca świadomy ekonomicznych konsekwencji procesów biologicznych, dotyczy rodzaju pobieranego pokarmu. Pierwotnym źródłem zasobów pokarmowych każdego zbiornika wodnego są rośliny. Stąd wszystkie formy zwierzęce czerpią energię na przebieg procesów życiowych oraz materiał na budowę własnych tkanek. Odbywa się to poprzez tak zwane łańcuchy pokarmowe, złożone z szeregu kolejno zjadających się organizmów. W każdym ogniwie takiego łańcucha znaczna część pobieranej energii ulega rozproszeniu. Wraz ze wzrastającą liczbą ogniw pośrednich, dzielących dany organizm od pierwotnego źródła pokarmu, zwiększają się straty przetwarzanej energii, a efekt w postaci przyrostu masy ciała tego organizmu osiągany jest kosztem znaczniejszego zużycia pierwotnych zasobów. Szczupak więc, który, jak inne ryby drapieżne, usytuowany jest w łańcuchu pokarmowym o jedno ogniwo wyżej od gatunków żywiących się fauną bezkręgową, nie dorównuje im efektywnością wykorzystywania naturalnej żyzności zbiornika.
Wynikają stąd wnioski o charakterze praktycznym. Pierwszy uzasadnia nieopłacalność forsowania szczupaka na pozycję głównego obiektu gospodarczej eksploatacji w tych zbiornikach, które stwarzają warunki korzystne dla rozwoju cennych ryb niedrapieżnych; drugi wskazuje konieczność eliminowania go ze zbiorników, w których takie gatunki mogą stać się łatwo dla niego dostępnym pokarmem. Jednak całkowite usunięcie szczupaków można zalecać tylko w sytuacjach wyjątkowych. Traci się bowiem wtedy możliwość właściwego wykorzystania masy ryb, które z racji wolnego wzrostu i małych rozmiarów przedstawiają znikomą wartość użytkową, a służąc za pokarm drapieżnikami mogłyby szybko zamienić się w produkt znacznie cenniejszy. W jeszcze większym stopniu dotyczy to gatunków w ogóle nie objętych połowami i tylko poprzez drapieżnictwo wchodzących do eksploatacji.
