Połowy gospodarcze szczupaka
W środowisku wodnym szczupak nie znajduje równych sobie siłą wrogów i właśnie to, być może, sprawiło, że należy do ryb mało płochliwych. Przy zachowaniu pewnej ostrożności nietrudno zbliżyć się do miejsca, w którym drapieżnik nieruchomo czyhający na zdobycz sam łatwo może nią zostać. Toteż najdawniejsze narzędzia połowu —ościenie i bodory — przetrwały do dziś w rękach kłusowników, którzy, zwłaszcza wczesną wiosną, w okresie rozrodu szczupaków, często jeszcze, wbrew kategorycznym zakazom, czynią wśród nich prawdziwe spustoszenie. W tym czasie bowiem wypływające na płyciznę tarlaki, zupełnie zatraciwszy instynkt samozachowawczy, nie tylko pozwalają dosięgnąć się ostrzem lub ogłuszyć, ale nawet zaciągnąć wokół tułowia osadzaną na żerdzi pętlę z drutu. Obok tych barbarzyńskich metod, słusznie piętnowanych jako wandalizm, pojawia się dziś nowe zagrożenie, ze strony uzbrojonych w kusze płetwonurków, dla których właśnie szczupaki są celem najłatwiej osiągalnym.
Praktycznym sposobem realizowania założeń gospodarczych są połowy prowadzone nie z myślą o doraźnym pozyskaniu jak największej ilości ryb, ale o takim regulowaniu stanu ich pogłowia, aby osiągane wskaźniki rybackiej wydajności eksploatowanego zbiornika zbliżyły się do granicy wyznaczonej naturalnymi zasobami środowiska. Połowy dokonywane są za pomocą sprzętu zróżnicowanego pod względem konstrukcji i sposobów działania; umiejętność posługiwania się nim polega nie tylko na opanowaniu samej techniki łowienia, lecz wymaga również prawidłowej oceny przydatności poszczególnych rodzajów narzędzi w stosunku do różnych ryb i odpowiednio do aktualnych warunków środowiskowych, pogodowych i sezonowych.
Według najogólniejszego podziału rozróżnia się dwie główne grupy narzędzi połowu: ciągnione (na przykład niewody i przywłoki) i stawne. Narzędzia ciągnione mogą różnić się rozmiarami, rodzajem materiału sieciowego lub szczegółami konstrukcyjnymi, lecz zachowują wspólną wszystkim typom zasadę działania. Natomiast wśród narzędzi stawnych rozróżnia się typy odmienne: pułapkowe (żaki, mieroże) uchwytujące (wontony), oplątujące (drygawice), haczykowe (sznury, krążki). Szczupaka łowi się wszystkimi wymienionymi rodzajami narzędzi, jednak jego ilościowy udział w całej masie ryb wyłowionych różnymi rodzajami sprzętu waha się w znacznym stopniu.
TABELA. Udział niektórych gatunków ryb w połowach dokonywanych różnymi narzędziami (w % ciężaru).
| Narzędzie
połowu |
Gatunek | Autor | |||
| szczupak | płoć | okoń | leszcz | ||
| Przywłoka | 5,6 | 34,8 | 11,2 | 31,3 | Dąbrowski, Leopold, Nowak, 1964 |
| Niewód | 12,9 | 44,8 | 11.0 | 12,4 | Leopold, Nowak, 1964 |
| Żak | 26,1 | 26,7 | 5,9 | 10,2 | Leopold, Nowak, 1964 |
| Mieroża | 44,2 | 10,9 | – | 22,7 | Leopold, Nowak, 1964 |
Jest to zrozumiałe, jeśli się weźmie pod uwagę ich zasięg przestrzenny. Narzędzia ciągnione, zwłaszcza niewód, operują w obrębie niemal całego obszaru zbiornika obejmując, poza litoralem, strefy występowania gatunków pelagicznych i dennych, gdy tymczasem narzędzia pułapkowe związane są swoim zasięgiem działania przede wszystkim ze strefą przybrzeżną — głównym siedliskiem szczupaków.
Typowym narzędziem pułapkowym jest żak, zbudowany z rozpiętej na obłąkach klatki łownej, podzielonej na dwie komary, do których prowadzą wejścia (gardła) tak skonstruowane, aby ryba przedostawszy się do wnętrza miała odcięty odwrót.
Rysunek. Żak (fot. J. Waluga).
Żaki stawia się wśród roślin przez przymocowanie zakończenia (kutla) do wbitej w dno tyczki i naciągnięcie klatki łownej w ten sposób, by obłąki utrzymywały się pionowo. W celu zwiększenia zasięgu działania (narzędzia łączy się z Matką łowną pionową ściankę biegnącą prostopadle do pierwszego obłąka lub doczepia do niego rozchodzące się na boki skrzydła.
